مدیران شرکت‌ها باید این موارد را درباره صدور چک بدانند

صدور چک از جمله ابزارهای رایج و حیاتی در روابط مالی و تجاری شرکت‌ها محسوب می‌شود و مدیران شرکت‌ها به عنوان امضاکنندگان، در برابر رعایت قوانین و مسئولیت‌های ناشی از آن، جایگاه ویژه‌ای دارند. آگاهی از حد و مرز مسئولیت مدیران در صدور چک، جلوگیری از خسارات احتمالی و مدیریت ریسک‌های حقوقی، برای هر مدیر و هیأت مدیره‌ای ضروری است.

در عمل، اشتباهات ساده‌ای مانند صدور چک بدون موجودی کافی، عدم رعایت نحوه امضا و مهر یا سردرگمی ناشی از تغییر مدیرعامل، می‌تواند منجر به مسائل حقوقی، مطالبه دارنده و حتی مسئولیت کیفری مدیر شود.

این راهنما با ارائه هشت نکته کلیدی و عملی، به مدیران شرکت‌ها کمک می‌کند تا مسئولیت‌های خود را در صدور چک بشناسند، ریسک‌ها را مدیریت کنند و از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری نمایند. نکات این راهنما، با استناد به قوانین جاری، از جمله ماده ۱۹ قانون صدور چک و رویه قضایی، تدوین شده است و ترکیبی از روان‌خوانی و دقت حقوقی را ارائه می‌کند.

مدیر یا مدیرانی که به نمایندگی از شرکت، چک را امضا می‌کنند، در برابر پرداخت وجه آن مسئولیت تضامنی دارند. به این معنا که اگر چک برگشت بخورد، دارنده می‌تواند برای مطالبه وجه چک به شرکت، مدیر امضاکننده، یا هر دو مراجعه کند. در ارتباط با مسئولیت مدیران شرکت هنگام صدور چک، چند نکته اساسی وجود دارد:

۱. صدور چک از حساب شخصی مدیر

هرگاه مدیر شرکت چکی را از حساب شخصی خود صادر کند، مسئولیت پرداخت کامل مبلغ چک تنها بر عهده شخص امضاکننده خواهد بود و شرکت هیچ‌گونه تعهدی نسبت به آن ندارد.

۲. صدور چک از حساب شرکت

در صورتی که چک از حساب بانکی شرکت صادر شود، مسئولیت پرداخت وجه آن به‌صورت تضامنی بر عهده شرکت و مدیر امضاکننده قرار می‌گیرد. به بیان دیگر، دارنده چک می‌تواند حسب انتخاب خود، تمام یا بخشی از مبلغ چک را بدون رعایت هیچ‌گونه تقدم یا ترتیبی از شرکت یا از مدیر مطالبه کند. بنابراین، دارنده چک مکلف نیست ابتدا به شرکت مراجعه نماید.

برای مثال، اگر مبلغ چک ده میلیارد تومان باشد، دارنده حق دارد کل مبلغ را از شرکت، یا از مدیر، یا از هر دو (به نسبت و ترتیبی که خود صلاح بداند) مطالبه و وصول کند.
بدیهی است که دارنده بیش از ده میلیارد تومان طلبی ندارد؛ ازاین‌رو هرگاه این مبلغ را تماماً از شرکت یا مدیر دریافت کند، حق مراجعه به دیگری برای همان دین ساقط می‌شود و امکان مطالبه مجدد وجود نخواهد داشت.

۳. امضای چک توسط چند مدیر

هرگاه یک چک به مبلغ ده میلیارد تومان توسط دو مدیر شرکت امضا شود، مسئولیت پرداخت وجه چک میان مدیران امضاکننده به‌صورت مساوی تقسیم می‌شود. در چنین حالتی، شرکت همچنان نسبت به کل مبلغ چک یعنی ده میلیارد تومان مسئولیت دارد، اما هر یک از مدیران امضاکننده تنها تا میزان پنج میلیارد تومان در برابر دارنده چک مسئول خواهند بود.

به بیان دیگر، مدیران در کنار شرکت دارای مسئولیت تضامنی هستند، اما این مسئولیت میان مدیران امضاکننده متناسب با تعداد امضاها سرشکن می‌شود.

۴. محدودیت مسئولیت در هیأت مدیره چندنفره

در شرکت‌هایی که هیأت مدیره متشکل از چند عضو است، مسئولیت پرداخت چک به مدیرانی محدود می‌شود که امضای آن‌ها روی چک درج شده است. برای مثال، اگر هیأت مدیره شامل پنج نفر باشد و طبق روزنامه رسمی صدور چک تنها با امضای مدیرعامل و یکی از اعضای هیأت مدیره به همراه مهر شرکت معتبر باشد، در صورت برگشت چک، دارنده تنها می‌تواند به مدیرعامل و یا آن عضو هیأت مدیره‌ای که چک را امضا کرده مراجعه کند.
به عبارت دیگر، چهار عضو دیگر هیأت مدیره که امضایی روی چک ندارند، هیچ مسئولیتی در قبال پرداخت وجه چک نخواهند داشت. مسئولیت صرفاً متوجه مدیران امضاکننده چک است و سایر اعضا از این مسئولیت مستثنی هستند.

۵. مسئولیت مدیرعامل سابق در صورت تغییر مدیریت

در صورتی که چکی توسط مدیرعامل یک شرکت در سال مشخصی (مثلاً سال ۱۳۹۸) امضا شود و پس از تغییر مدیریت، چک در سال بعد (مثلاً ۱۳۹۹) برگشت بخورد، مسئولیت پرداخت وجه چک تنها متوجه مدیرعاملی است که چک را امضا کرده است.
مدیرعامل جدید، حتی اگر پس از صدور چک سمت مدیریت را به عهده گرفته باشد، هیچ مسئولیتی در قبال پرداخت آن چک ندارد.

به بیان ساده، مسئولیت مدیرعامل محدود به زمان و امضای اوست و تغییر مدیریت، مسئولیت حقوقی مدیر سابق را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.

بیشتر بخوانید: اصول مدیریت پروژه حرفه‌ای (PMBOK) چیست؟

۶. حق رجوع مدیر به شرکت در صورت پرداخت وجه چک

اگر دارنده چک برای وصول وجه آن به مدیر شرکت مراجعه کند و مدیر وجه چک را پرداخت نماید، مدیر می‌تواند به میزان پرداختی خود به شرکت رجوع کند.
زیرا شرکت، مدیون اصلی وجه چک است و مدیر تنها به‌عنوان مسئول پرداخت دین دیگری (مطابق ماده ۱۹ قانون صدور چک) عمل می‌کند. به عبارت دیگر، پرداخت مدیر به دارنده، او را از مسئولیت خارج نمی‌کند بلکه حق دارد از شرکت مبلغ پرداختی را مطالبه نماید.

۷. اقدامات قانونی دارنده چک و مسئولیت کیفری مدیر

در صورت برگشت چک، دارنده می‌تواند حسب مورد علیه شرکت و مدیر یا مدیران امضاکننده چک اقدام قانونی نماید. این اقدامات می‌تواند شامل:

• دادخواست حقوقی برای مطالبه وجه چک از طریق دادگاه

• یا درخواست صدور اجرائیه از طریق اجرای ثبت یا مراجع اجرائیات دادگستری

همچنین، مسئولیت کیفری صدور چک بلامحل به‌طور معمول متوجه مدیر امضاکننده چک است و نه شرکت، مگر در موارد خاص که قانون تصریح کرده باشد.

به این ترتیب، دارنده چک هم حق پیگیری حقوقی برای وصول وجه و هم حق مطالبه اقدامات اجرایی دارد، در حالی که مدیر امضاکننده در صورت صدور چک بلامحل، ممکن است مشمول مسئولیت کیفری نیز شود.

۸. محدودیت مسئولیت مدیر در صدور سفته

قاعده مسئولیت مدیر امضاکننده چک برای پرداخت وجه، در مورد سفته اعمال نمی‌شود. بنابراین، در صورتی که مدیر شرکت به نمایندگی از شرکت سفته‌ای صادر کند، دارنده صرفاً حق مراجعه به شرکت را دارد و نمی‌تواند برای وصول وجه سفته به مدیر یا اموال شخصی او رجوع کند.

این موضوع ناشی از اصل حقوقی عدم مسئولیت نماینده در صدور سفته است. به عبارت دیگر، مسئولیت مدیر برای پرداخت وجه چک (موضوع ماده ۱۹ قانون صدور چک) یک استثناء ویژه است و شامل سفته نمی‌شود. بنابراین، مدیر صرفاً نقش نمایندگی را ایفا می‌کند و پرداخت دین متوجه شرکت است، نه شخص مدیر.

سخن پایانی

آگاهی دقیق از مسئولیت‌های مدیران در صدور چک، گامی اساسی در مدیریت ریسک حقوقی و مالی شرکت است. رعایت نکات قانونی و دقت در امضا و صدور چک، نه تنها از بروز اختلاف و خسارت جلوگیری می‌کند، بلکه امنیت و اعتبار شرکت را در تعاملات تجاری حفظ می‌نماید.