8 سد قدرتمند در برکناری و تغییر مدیران؛ چالش‌ های واقعی سهامداران در مدیریت شرکت‌ ها

یکی از اصول بنیادین اداره هر شرکت، وجود رابطه‌ ای شفاف و سالم میان سهامداران و مدیران است. سهامداران به‌ عنوان مالکان واقعی کسب‌وکار، مدیریت عملیات را بر اساس اصل نمایندگی به مدیرانی می‌ سپارند تا آن‌ها با بهره‌ گیری از تخصص خود، ثروت سازمان را افزایش دهند.
اما این رابطه زمانی دچار آسیب می‌شود که عملکرد مدیران پایین بیاید، منافع شخصی جایگزین منافع سازمان شود یا ساختارهای قانونی و نظارتی به‌درستی عمل نکنند. در چنین وضعیتی سهامداران باید بتوانند مدیران را با سازوکارهای قانونی عزل و جایگزین کنند.   با این حال، در بسیاری از شرکت‌ ها تغییر مدیران به‌ سادگی امکان‌ پذیر نیست و سهامداران با موانعی مواجه می‌شوند که فرآیند تغییر را پیچیده و پرهزینه می‌کند. شناخت این موانع و نشانه‌ها برای آینده سازمان حیاتی است.

---

۸ مانع اصلی تغییر مدیران توسط سهامداران

در بسیاری از شرکت‌ ها، سهامداران حتی زمانی که از عملکرد مدیران ناراضی‌ اند، با موانعی روبه‌رو می‌شوند که تصمیم‌گیری برای تغییر مدیر را سخت، پرهزینه و گاهی غیرممکن می‌کند. این موانع معمولاً ریشه در ساختار قدرت، پیچیدگی‌ های حقوقی یا رفتارهای تاکتیکی مدیران دارند.

۱. عملکرد موفق یا دستاوردهای واقعی مدیران

وقتی یک مدیر در گذشته دستاوردهای قابل‌توجهی برای سازمان ایجاد کرده باشد—مانند افزایش سود، توسعه بازار، تثبیت برند یا کاهش هزینه‌ها—سهامداران نسبت به تغییر او دچار تردید می‌شوند. حتی اگر عملکرد کنونی مدیر ضعیف شده باشد، اثر «عملکرد گذشته» و اعتبار حرفه‌ ای او باعث می‌شود سهامداران نگران از دست دادن مسیر موفقیت قبلی باشند.

در این شرایط، تغییر مدیر ریسک‌هایی دارد:

• احتمال کاهش ناگهانی سود یا اختلال در ساختار عملیاتی

• از دست رفتن دانش تجربی و شبکه ارتباطی مدیر

• بی‌ثباتی در برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت

به همین دلیل، مدیرانی که سابقه عملکرد مثبت دارند—even اگر اکنون کارایی‌ شان کاهش یافته باشد—غالباً در موقعیت امن‌تری قرار می‌گیرند و سهامداران برای عزل آن‌ها با مقاومت روانی و استراتژیک روبه‌رو می‌ شوند.

بیشتر بخوانید: راهنمای جامع شراکت در کسب‌ و کار | انواع شراکت، مزایا، چالش‌ ها و مهم‌ ترین بندهای قرارداد شراکت

---

۲. سیاسی‌ کاری و بهره‌ گیری از نهادهای فراقانونی

در برخی شرکت‌ ها، مدیران به‌ جای تکیه‌ بر شایستگی حرفه‌ای، به ابزارهای سیاسی و روابط قدرت متوسل می‌شوند. این مدیران با نزدیک شدن به افراد بانفوذ، گروه‌های فشار یا نهادهای برون‌سازمانی، برای خود سپری حفاظتی ایجاد می‌کنند.

این شبکه حمایتی می‌تواند:

• تصمیمات مجمع را تحت تأثیر قرار دهد

• بر هیئت‌مدیره فشار وارد کند

• سهامداران مخالف را تهدید یا تضعیف کند

• فرآیندهای قانونی شرکت را دوپهلو، کند یا بی‌اثر سازد

در چنین فضایی، عزل مدیر تنها یک تصمیم اقتصادی نیست؛ یک فرآیند پیچیده سیاسی و پرریسک است. هرچه نفوذ بیرونی مدیر بیشتر باشد، امکان تغییر او کمتر و هزینه این تغییر بیشتر خواهد شد.

---

۳. وجود فسادهای گسترده و تلاش برای پنهان‌ کاری

مدیرانی که در فساد، تخلف مالی، تضاد منافع، پرداخت‌های غیرقانونی یا سوءاستفاده از منابع شرکت درگیر هستند، معمولاً بیشترین مقاومت را در برابر عزل نشان می‌دهند؛ زیرا برکناری آن‌ها مساوی است با:

• افشای تخلفات

• آغاز تحقیقات رسمی

• مسئولیت حقوقی و مالی

• آسیب جدی به اعتبار شخصی

برای جلوگیری از این تبعات، مدیران فاسد از ابزارهای زیر استفاده می‌کنند:

• تأخیر عمدی در ارائه گزارش‌های مالی

• عدم همکاری با حسابرسان

• حذف یا تغییر اسناد

• جابه‌جایی کارکنان افشاگر

• اعمال فشار بر کارکنان و سهامداران خرد

این رفتارها ساختار حاکمیت شرکتی را مختل کرده و محیطی ایجاد می‌کند که در آن برکناری مدیر بسیار دشوار و پرهزینه می‌شود.

---

۴. شبکه‌ سازی با ذی‌ نفعان و مشتریان بزرگ

مدیران باتجربه معمولاً می‌دانند که داشتن متحدان قدرتمند یک سپر دفاعی مؤثر است. آن‌ها با ایجاد روابط تجاری سودآور با مشتریان کلیدی، تأمین‌کنندگان مهم، پیمانکاران بزرگ یا حتی نهادهای دولتی، حلقه‌ای از حامیان استراتژیک برای خود ایجاد می‌کنند.

این شبکه حمایتی عملکردی دوگانه دارد:

• برای مدیر: تبدیل می‌شود به اهرمی برای تقویت موقعیت شغلی

• برای سهامداران: تبدیل می‌شود به مانعی برای تغییر مدیریت، زیرا ممکن است با تغییر مدیر، این روابط ارزشمند تضعیف شود

در بسیاری از شرکت‌ها، روابطی که مدیر با ذی‌نفعان بزرگ ایجاد کرده، به اندازه‌ای ارزشمند است که سهامداران ترجیح می‌دهند مدیر باقی بماند—even اگر عملکرد داخلی او قابل نقد باشد.

---

۵. حساب‌ سازی و ایجاد تصویر مالی غیرواقعی

یکی از پیچیده‌ترین موانع تغییر مدیران، دست‌کاری آگاهانه داده‌های مالی است. مدیرانی که دانش قوی مالی دارند یا بر سیستم‌های گزارش‌دهی کنترل کامل دارند، می‌توانند با تکنیک‌های ظاهراً قانونی، ظاهری مثبت برای عملکرد خود ایجاد کنند.

نمونه‌هایی از این تکنیک‌ها:

• شناسایی زودهنگام درآمدها

• به تأخیر انداختن هزینه‌ها

• استفاده از ذخایر حسابداری به‌صورت مقطعی

• ارائه شاخص‌های غیرواقعی رشد

• بزرگ‌نمایی ارزش دارایی‌ها یا پروژه‌ها

در نتیجه، سهامداران با داده‌هایی روبه‌رو می‌شوند که تصویری غیرواقعی از عملکرد مدیر ارائه می‌دهد. این موضوع تصمیم‌گیری صحیح برای عزل یا ابقای مدیر را مختل می‌کند و باعث استمرار اشتباهات استراتژیک می‌شود.

بیشتر بخوانید: شرایط قانونی و نحوه استعفای مدیر عامل در شرکت های سهامی

---

۶. جلب حمایت سهامداران بزرگ

در شرکت‌هایی که ساختار مالکیت متمرکز یا نیمه‌متمرکز است، حمایت یک یا چند سهامدار عمده می‌تواند سرنوشت مدیر را تعیین کند. مدیرانی که موفق می‌شوند منافع اقتصادی یا مدیریتی سهامداران بزرگ را تأمین کنند، معمولاً با حمایت قوی آن‌ها روبه‌رو می‌شوند.

این حمایت می‌تواند در قالب:

• رأی مثبت در مجامع

• جلوگیری از تغییرات اساسنامه

• اعمال فشار بر سهامداران خرد

• کنترل رسانه‌ها یا شبکه‌های داخلی شرکت

در چنین فضایی، مدیر عملاً در جایگاهی امن قرار می‌گیرد—even اگر اکثریت سهامداران یا کارکنان مخالف او باشند.

---

۷. ایجاد یا بزرگ‌ نمایی بحران‌ ها

برخی مدیران از «بحران‌سازی» به‌عنوان تاکتیک بقا استفاده می‌کنند. آن‌ها با ایجاد فضای نااطمینانی یا بزرگ‌نمایی مشکلات، این پیام را القا می‌کنند که:

هر تغییری در مدیریت = شروع بی‌ثباتی و فروپاشی سازمان

نمونه‌های رایج:

• هشدار درباره از دست رفتن مشتریان کلیدی

• تهدید به کاهش فروش یا سود

• بزرگ‌نمایی مشکلات نقدینگی

• ارائه پیش‌بینی‌های غیرواقعی از آسیب‌های تغییر مدیریت

• معرفی خود به‌عنوان تنها فرد «آگاه» از جزئیات سازمان

این تاکتیک باعث ایجاد ترس و تردید میان سهامداران می‌شود و تصمیم برای عزل مدیر را دشوار می‌کند.

---

۸. سوء استفاده از خلأهای قانونی و ساختاری

در بسیاری از شرکت‌ها، حفره‌ های قانونی در اساسنامه یا مقررات داخلی، به مدیر اجازه می‌دهد موقعیت خود را تثبیت کند. مدیرانی که به سازوکارهای حقوقی آشنا هستند، از این خلأها برای جلوگیری از تغییرات استفاده می‌کنند.

نمونه‌ها:

• تعریف اختیارات مبهم در قرارداد مدیرعامل

• کنترل جلسات هیئت‌مدیره از طریق زمان‌بندی یا ترکیب اعضا

• عدم شفافیت در فرآیند رأی‌گیری

• پیش‌بینی تبصره‌هایی که برکناری را تنها در شرایط خاص ممکن می‌کند

• مقاومت در برابر اصلاح اساسنامه

هرچه ساختار حقوقی شرکت ضعیف‌تر باشد، مدیر می‌تواند با استفاده از این ابهامات، حضور خود را طولانی‌تر و تغییر خود را دشوارتر کند.

بیشتر بخوانید: حاکمیت شرکتی چیست و چگونه می‌ تواند آینده یک کسب‌ و کار را تغییر دهد؟

---

نشانه‌ هایی که نشان می‌ دهد سازمان در معرض بحران مدیریتی است

اگر یک شرکت نتواند مدیران خود را در زمان لازم تغییر دهد، یعنی یکی از عوامل بالا در حال وقوع است. برای تشخیص این بحران، سهامداران باید ۱۱ نشانه زیر را جدی بگیرند:

۱. طولانی شدن غیرمتعارف دوره مدیریت

بیش از ۴ تا ۵ سال مدیریت بدون تغییر یا ارزیابی عملکرد، احتمال بروز فساد، فرسودگی و ناکارآمدی را افزایش می‌دهد.

۲. افزایش رفتارهای سیاسی و غیرحرفه‌ ای مدیران

سیاست‌ورزی خارج از عرف کسب‌وکار یا دخالت در حوزه‌های غیرمرتبط یک پرچم قرمز جدی است.

۳. تضعیف نهادهای نظارتی و کنترل داخلی

اگر کمیته‌های حسابرسی، بازرسی و کنترل داخلی تحت نفوذ مدیر قرار گیرند، ساختار سازمان به سمت فساد حرکت می‌کند.

۴. انحراف در استراتژی‌ ها به نفع یک ذی‌ نفع خاص

تغییر مسیر سازمان برای سودرسانی به یک مشتری، یک گروه یا یک سهامدار خاص، نشانه انحراف مدیریتی است.

۵. گزارش‌ های مالی غیرشفاف یا حساب‌ سازی

وجود اختلافات حسابرسی، سودهای ناگهانی غیرمنطقی یا تاخیر در ارائه گزارش‌ها هشدار جدی محسوب می‌شود.

۶. بروز بحران‌ های ناگهانی یا تبلیغ بحران‌ های ساختگی

ایجاد فضای ترس یا مدیریت بحران به‌عنوان ابزار قدرت‌نمایی مدیر یک نشانه رفتاری خطرناک است.

۷. عدم برگزاری مجامع قانونی در زمان مقرر

لغو جلسات با دلایل مبهم یا عدم ارائه گزارش شفاف، نشانه تلاش برای کنترل فضای تصمیم‌گیری است.

۸. حضور نامتعارف افراد سیاسی در سازمان

ارتباط زیاد مدیران با افرادی بیرون از کسب‌وکار که نفوذ سیاسی دارند، نشانه تلاش برای حمایت‌گیری است.

۹. افزایش فسادهای مالی، اخلاقی و رفتاری

افزایش تخلفات نسبت به دوره‌های قبل و عدم برخورد مناسب، نشان‌دهنده آسیب جدی در حاکمیت شرکتی است.

۱۰. برخورد سطحی با فساد و تلاش برای لاپوشانی

اگر انتقادات، گزارش‌ها یا تخلفات نادیده گرفته شود، سازمان در مسیر بحران بزرگ‌تری قرار دارد.

۱۱. تأخیر یا امتناع از دیجیتالی‌سازی، شفاف‌ سازی و اصلاح فرآیندها

مدیرانی که از شفافیت می‌ترسند، معمولاً مانع توسعه سامانه‌های داده‌محور، فناوری و فرآیندهای کارآمد می‌شوند.

---

جمع بندی نهایی؛ وقتی عزل مدیر سخت می‌ شود، سازمان بیمار است

اگر سهامداران نتوانند مدیر کم‌کار، متخلف یا ناکارآمد را براساس سازوکار قانونی کنار بگذارند، یعنی ساختار حاکمیت شرکتی دچار آسیب شده و یکی از ۸ مانع اصلی در سازمان فعال است.
این وضعیت نشانه‌ای از بحران، خطر و حتی فساد سیستماتیک است و باید فوراً مورد توجه قرار گیرد.

راه‌ حل جهانی چیست؟

پیاده‌سازی کامل و جدی نظام حاکمیت شرکتی (Corporate Governance) شامل:
✔ شفافیت
✔ پاسخ‌گویی
✔ سیستم‌های نظارتی مستقل
✔ ساختارهای ضدفساد
✔ ارزیابی عملکرد مدیران
✔ گردش منظم و سالم مدیران